Ixusko Ordeñana Gezuraga: "Gure zuzenbidean Gatazkak Ebazteko Bestelako Bideak uztartu behar direla, zalantza gabea da"
2023ko azaroaren 20a
"Gatazkak ebazteko bestelako bideak (Alternative Disput eResolution) araudi prozesal zibilean, jurisdikzioaren galga ala akuilu?" ikerketaren gainean idatzi du Ixusko Ordeñana Gezuragak (Gernika,1975) Uztaro aldizkarian. Zuzenbidean lizentziatua eta doktorea da bera. Artikuluaz hitz egiteko izan gara berarekin.
Pandemiak epaitegien funtzionamenduan izan zuen eraginaren ondorioz "Justizia Zerbitzu Publikoaren Eraginkortasun Prozesalari buruzko Lege Proiektua" aurkeztu dute Espainiako legegileek. Zergatik sortu da beharra?
Lege-proiektu hori alderdi sozialistak aurkeztu zuen Justizia 2030 Planaren zati bat da. Plan horrek Espainiako justizia aldatzea du helburu, eraginkortasuna bilatuz, eta batez ere, epaileen antolaketa eta epaiketak aldatu nahi ditu eraginkortasunaren bila. Aldaketa baino areago kasik “iraultza” egin nahi dela esango nuke. Batetik justiziaren arlo guztiak ukitzen direlako (epaileen antolaketa, bulego judizialarena, epaiketa desberdinak...). Bestetik, argi esan behar dut nik ez dudala eraginkortasuna justiziarekin lotzen, eraginkortasuna enpresa-munduko xede nagusia baita —produktua eta kostua alderatuz— eta zuzenbide-estatu batean justiziak ahalik eta onena izan behar baitu, horretarako ahal den baliabide gehienak erabiliz. Ildo horretatik, aipatutako plan hori “justiziaren zerbitzu publikoaz” mintzo da, eta hori oso ondo ikusten dut, epaitegiek eta epaileek herritarron mesedetan aritu behar baitute beti, herritarrok baikara beren existentzia justifikatzen dugunak.
Edozein kasutan, Espainiako legelariak Gatazkak Ebazteko Bestelako Bideak (Alternative Dispute Resolution, ADR, ingelesez) direlakoak (adiskidetzea, bitartekaritza eta arbitrajea, nagusiki) indartu nahi ditu, baina ez dakit herritarron mesederako ala justizia merkeago emateko egin nahi duen...
Lege-proiektuak duen nobedade batean jarri duzu fokua: Gatazkak Ebazteko Bide Egokietan. Zer ekarri du nobedade horrek? Zer hutsune betetzera dator?
Zalantza gabe, eta hau ona da, gizartea desjudizializatzeko helburua dute Gatazkak Ebazteko Bide Egokiek (horrela izendatu ditu legelariak, baina nik nahiago dut Gatazkak Ebazteko Bide Osagarriez mintzatzea, ingelesez Complementary Dispute Resolution). Hau ona da. Bide judiziala bide inperatiboa da, herritarrak oso txikituta agertzen gara epaileen aurrean, oso galduta, ezer ulertu gabe, gure abokatuen esku. Gainera, epaileak legea zorrotz aplikatzen du hotzean, askotan herritarren benetako beharrizanei so egin gabe. Alderantziz, ADR formulek herritarra bere gatazkaren konponketan ardatz bihurtu nahi dute, hizketaren bidez, hirugarren baten laguntzarekin (bitartekaria, ingelesez third neutral delakoa), gatazka hori akordioaren bidez konpontzeko ahaleginean, kasu zehatzeko alderdien beharrizanei erantzunez. Hitz gutxitan, epaileek gatazka guztiak homogeneizatu egiten dituzte; ADR formulek, aldiz, kasu zehatzerako justizia bermatzen dute.
Zeintzuk dira teknika horien oinarria nagusiak?
Bi dira: askatasuna (herritarrek nahi dutelako erabiltzen dituzte, epaileak ezin du inor behartu alde batera egitera, hala nahi ez badu) eta fede ona. Azken horri dagokionez, baliabide hauek alderdien arteko elkarrizketa egokia dute ardatz: gatazkako alderdi biek argi dute beren liskarra elkarrizketaren bidez konpondu nahi dutela, elkar ulertuz, eta gatazkari irteera egokia emanez, kasuan kasuko beharrizanei erantzunez. Epaileen aurreko epaiketak alderdiak bata bestearen kontra jartzen ditu (ezinbestean, epaiketa batean bati mesede egiten dionak bestea kaltetzen baitu), epaileek arrazoia (sententzia, azken finean) bati bakarrik emango diotelako; aldiz, epaitegitik kanpoko konponbideek alderdiak — amerikarrek esaten duten bezala— mahai berean esertzen dituzte, elkar ulertuz etorkizuna akordio bidez eraikitzeko, epailea ez den hirugarren baten laguntzarekin.
Zer paper betetzen dute gatazkak ebazteko sistemaren barruan? Zein izan beharko luke?
Gaur egun oso gutxi erabiltzen dira, gure zuzenbidea (eta espainiarraz ari naiz) eta kultura juridikoa oso liskartsuak direlako, epaileetan eta epaitegietan oinarrituta. Beste hitz batzuetan, zuzenbidearen aplikazioa Estatuaren eskuetan uzten da, haren botere batenetan alegia (Epai Boterea). Epai Botereak baditu bere ahuleziak (lehen esandakoak, eta baita geldotasuna, teknizismoa, garestiegia izatea... ere), baina bertuteak ere baditu (segurtasun juridikoaren iturri nagusia da, gatazkak betirako ebazten dira...), horregatik kasuan kasu herritarrari aukeratzen utzi behar zaio, bere beharrizanen arabera egin dezan. Horrek, gainera, ez du esan nahi legerik gabe egiten dela justizia, edo Gatazkak Ebazteko Bestelako Bideak “edozertarako” leku direla. Ez horixe! Justizia egiteko bideez ari garenez, epaileek beti egon behar dute hor, beharrezko laguntza eta kontrola emateko, baina bakarrik eskatzen zaienean, herritarrek nahi dutenean.
Uztaro aldizkarian galdetzen zenuen: Zer dira, jurisdikzioaren galga ala akuilu? Zer dira?
Duda gabe akuilu, jurisdikzioa hobetzeko tresna direlako. Espainiako justizia oso jurisdikzionalizatuta dago, eta epaileak ezinbestekoak direla ukatu gabe, liskarrak ebazteko kultura aldatu egin behar da, elkarrizketaren aldeko hautua eginez, behintzat herritarrek nahi dutenean. Elkarrizketaren bidez lortzen diren akordioek, normalean, alderdien etorkizuna hobeto bermatzen dute, beren beharrizanekin ondo ezkontzen diren konponbide sortzaileak eta sendoak erraztuz.
Gainera, ezin uka daiteke, ezta ere, kontu honen atzetik dagoen elementu politikoa: Epai Boterea Espainia osoan bat eta bakarra da, botere hori da, alegia, Espainiako lurralde osoari batasuna ematen diona. Gatazkak Ebazteko Bestelako Bideak euskal justizia propioa eta hobea izateko aukera bikaina dira, betiere —egungo araudi konstituzionalarekin— Espainiako epaitegien laguntza eta kontrolpean. Euskal agintariak honetaz jabetzea eta justizia euskalduntzeko pauso sendoak ematea ezinbestekoa da. Tamalez, aspaldi dago baztertuta justizia euskalduntzeko ahalegina (kataluniarrek bestelako politika egin dute!) eta hori oker handia da. Egunotan ikusten ditugu politika horren emaitzak...
Zein da hurrengo pausoa? Eta zeintzuk erronka nagusiak?
Uztaroko artikuluan komentatzen dena lege-proiektu batean jasotakoa da. Ez dakigu lege bihurtuko den, Espainiako egoera politikoaren zain. Edozein kasutan, gure zuzenbidean Gatazkak Ebazteko Bestelako Bideak uztartu behar direla, zalantza gabea da. Ezin dira beren abantaila guztiak galdu.
Uztaro aldizkarian argitaratu dituzu ikerketaren emaitzak. Garrantzitsuak dira horrelako plataformak?
Oso. Egun zuzenbidearen inguruko gure ikerketaren emaitzak euskaraz plazaratzeko bide bakarra da Uztaro. Zuzenbideko doktoregaiei ere aukera ona eskaintzen die. Horregatik zorionak, benetan, UEUri. Gainera, erakunde publiko eta pribatuei (unibertsitateak barne) dei bat egin behar zaie zuzenbidearen inguruko euskarazko aldizkari bat bultzatzeko. Zuzenbidea eta justizia euskalduntzeko bidean ezinbestekoa da! Orain arte gertatu den bezala, behar bada, UEUk berak ere erronka honen inguruan pentsatu beharko luke, zientzia guztiak euskaraz egitearen alde gehien borrokatu duen erakundea izanik...
