"Hizkuntza gutxituen presentzia eremu zientifikoan indartzeko, beharrezkoa da estrategiak konbinatzea, ikerketaren ikusgarritasuna eta inpaktua arriskuan jarri gabe"
2025eko martxoaren 6a
"Euskaraz argitaratzeko edo ez argitaratzeko arrazoiak: Gizarte Zientzietako ikertzaileen kasua" ikerlanaren emaitzak aurkeztu dituzte Mari Mar Boillos Pereirak (1986, Bilbo) eta Nahia Idoiaga Mondragonek (1985, Bilbo) UEUren Uztaro aldizkarian. Boillos Hezkuntzan doktorea da, Idoiaga, berriz, Psikologian. Egindako azterketaren nondik norakoak ezagutzeko izan gara haiekin.
Ingelesa esparru akademikoko lingua franca bihurtu dela diozue...
Ingelesa esparru akademiko eta zientifikoko lingua franca gisa finkatu da, hainbat faktore historiko, ekonomiko eta teknologikori esker. XX. mendearen bigarren erdialdetik, herrialde anglofonoen nagusitasunak ezagutzaren ekoizpenean, ikerketen argitalpenean eta proiektuen finantzaketan erabilera globala bultzatu du. Inpaktu handiko aldizkari zientifiko gehienek ingelesez argitaratzen dute, eta horrek mundu osoko ikertzaileak behartzen ditu/gaitu beren/gure aurkikuntzak hizkuntza horretan idaztera eta komunikatzera, ikusgarritasuna eta errekonozimendua bermatzeko. Gainera, goi-mailako hezkuntzaren nazioartekotzeak, ingelesezko programak eskaintzen dituzten eta ikasleen eta profesionalen mugikortasuna sustatzen duten unibertsitateekin, are gehiago indartu du zientzian eta akademian komunikabide unibertsal gisa duen eginkizuna.
Zein da nazioarteko aldizkari ospetsuetan hizkuntza gutxituek duten presentzia?
Hizkuntza gutxituek presentzia oso mugatua dute prestigio handiko aldizkari zientifikoetan, eragin handiko argitalpen akademiko gehienek ingelesa erabiltzen baitute hizkuntza nagusi gisa. Aldizkari batzuek beste hizkuntzetako artikuluak onartzen dituzten arren, frantsesa, alemana edo espainiera izan ohi dira, hiztun kopuru txikiagoa duten hizkuntzentzat leku gutxi utziz, euskara kasu. Euskararen kasuan, ikerketa akademikoan bertako argitalpenetan edo euskal ikasketetan, hizkuntzalaritzan eta antropologian espezializatutako argitalpenetan erabiltzen da batez ere; nazioartean garrantzi handiagoa duten diziplina zientifikoetan, berriz, ikertzaile euskaldunek ingelesez edo beste hizkuntza zabalduagoetan argitaratzea aukeratzen dute, beren ikasketen hedapena eta eragina bermatzeko. Hala eta guztiz ere, badira euskararen presentzia akademian indartzeko ekimenak, hala nola aldizkari espezializatuak, kongresuak eta ikerketa-programak, euskararen erabilera esparru zientifikoan sustatzen dutenak.
Zerk bultatzen du euskal ikertzailea euskaraz argitaratzera edo ez? Gizarte Zientzien arloko egoera aztertu nahi izan duzue.
Bai, arreta berezia jarri dugu Gizarte Zientzien eta Giza Zientzien arloetan, azken urteotan euskaraz defendatutako tesi gehienak esparru horietakoak direlako. Horrek erakusten du badagoela interesa euskara hizkuntza zientifiko gisa sendotzeko eta garatzeko.
Hala ere, euskaraz ez argitaratzearen arrazoi nagusien artean nazioarteko errekonozimendua lortzeko beharra dago, batez ere. Kontuan izan behar da diziplina horietan euskarazko artikuluak onartzen dituzten aldizkariak oso urriak direla: bost bakarrik daude Scopus eta Web of Science datu-baseetan indexatuta. Gainera, diziplinaren eragin zientifikoa eta komunikazio-hizkuntzaren pisua faktore erabakigarriak dira askotan.
Hori esanda, euskaraz argitaratzeko motibazioak ere badira: komunitate akademiko eta profesionalari ekarpena egitea, hizkuntza-normalizazioan laguntzea eta jakintza eskuragarriago bihurtzea euskarazko ikasle eta irakasleentzat. Era berean, hainbat finantzaketa-iturrik eta instituzio akademikok euskarazko ekoizpena sustatzen dute, eta horrek ere eragina du erabaki horretan.
131 ikertzailek hartu dute parte. Zein izan da prozedura?
Oso pozik gaude azterlanak izan zuen harrerarekin. Prozesua erraza eta arina izan zen, batez ere gure lankideen eta komunitate akademikoaren laguntzari esker. Galdetegia modu digitalean zabaldu genuen, sare akademikoen eta ikertzaile-sareen bidez, eta erantzunak jasotzeko epe laburrean interes handia piztu zuela ikusi genuen. Parte-hartzaileek prestutasun handiz erantzun zuten, eta horrek argi uzten du gaiarekiko duten interesa eta euskal ikerketa-sistemaren inguruko eztabaidan parte hartzeko borondatea.
Zer erakutsi dute emaitzek?
Ikerketak azaleratu du euskal komunitate zientifikoak euskaraz argitaratzeko erabakiak, neurri handi batean, faktore hauei erantzuten diela: barne-motibazioari, hizkuntzaren normalizazioarekiko konpromisoari eta garapen kulturalarekiko erantzukizun-sentimenduari. Euskaraz argitaratzea ez da soilik aukera bat, baizik eta hizkuntzaren biziraupenean eta ezagutzaren transmisioan aktiboki parte hartzeko modu bat bezala ikusten da. Horrek komunitate akademiko erresiliente eta konprometitua islatzen du.
Euskararen aldeko hautua egitean, maiz azpimarratzen den faktore bat da aztergaiaren eta hizkuntza-testuinguruaren arteko lotura zuzena. Hau da, ikertzaile askok euskaraz argitaratzea beharrezkotzat jotzen dute euskal gizarteari ekarpena egiteko, baina horrek erronka handiak ere sortzen ditu. Nazioarteko komunitate zientifikoan euskarazko ikerketa txertatzeko, ahalegin gehigarria egin behar da lanak testuinguruan kokatzeko eta hizkuntza- eta kultura-espezifikotasunei buruzko eztabaida esanguratsuak sustatzeko.
Bestalde, ikertzaileen profilak ere eragin handia du argitalpen-hizkuntzaren aukeraketan. Euskaraz argitaratzen ez dutenen artean, honako joerak identifikatu dira: 1) Hizkuntzarekiko segurtasun falta: euskaraz idazteko erraztasun gutxiago dutenek beste hizkuntza bat aukeratzen dute. 2) Ibilbide akademikoaren fasea: akademiaren hasierako etapan edo erretiroaren atarian dauden ikertzaileek euskarazko argitalpen gutxiago izaten dituzte. 3) Presio akademikoa eta nazioartekotzea: eragin handiko aldizkarietan argitaratzeko exijentziak, batez ere Scopus eta Web of Science gisako datu-baseetan indexatutako aldizkarietan, erabaki honetan zeresan handia du. Akademiko askorentzat prestigioa eta aukerak, neurri handi batean, lanen hedapenaren eta errekonozimenduaren mende daude.
Azkenik, "erosotasun" faktorea ere giltzarria da: euskaraz idazten eroso sentitzen direnek hizkuntza hori hautatzen dute, eta eroso sentitzen ez direnek beste hizkuntza batzuk erabiltzen dituzte. Dinamika horrek agerian uzten du hizkuntza gutxituetan argitaratzearen konplexutasuna, eta erakusten du euskarazko ekoizpena sustatuko duten politika aktiboen beharra.
Nola indartu hizkuntza gutxituek ezagutzaren hedapenean duten pisua?
Hizkuntza gutxituen presentzia eremu zientifikoan indartzeko, beharrezkoa da estrategiak konbinatzea, ikerketaren ikusgarritasuna eta inpaktua arriskuan jarri gabe. Horretarako, funtsezkoa da hizkuntza horietan kalitatezko aldizkari akademikoak sortzea eta sendotzea, eta aldi berean, nazioarteko datu-baseetan (Scopus, Web of Science, etab.) indexatzea, haien irismena eta aitortza handitzeko. Horrez gain, erakunde akademiko eta zientifikoek hizkuntza gutxituetan argitaratzeko pizgarriak eskaini beharko lituzkete, hala nola ikerketa-karreren ebaluazioan kontuan hartzea eta finantzaketa-programetan sustatzea. Artikuluen itzulpena eta eleaniztasuna ere irtenbide baliagarriak izan daitezke, lanen nazioarteko hedapena bermatzeko; horretarako, jatorrizko hizkuntzan argitaratzea eta, aldi berean, beste hizkuntza batzuetara itzultzea aukera ona izan daiteke. Era berean, kongresu zientifikoetan hizkuntza gutxituak modu naturalean integratu behar dira, aurkezpenetarako espazio espezifikoak eskainiz eta nazioarteko sareak indartuz, testuinguru bereko ikertzaileen arteko lankidetza sustatzeko. Estrategia horiek elkarrekin uztartuta, hizkuntza gutxituetan egindako ikerketaren eragin akademikoa, legitimitatea eta nazioarteko ikusgarritasuna handituko dira, ezagutza zientifikoaren hedapenean hizkuntza-aniztasuna indartuz.
Uztaro aldizkarian argitaratu dituzue ikerketaren emaitzak. Garrantzitsuak dira horrelako plataformak?
Dudarik gabe. Ezagutza zientifikoa hedatzeko plataforma akademiko guztiak ezinbestekoak dira, baina hizkuntza gutxituen kasuan, halako aldizkariek funtsezko papera betetzen dute. Uztaro bezalako argitalpenak ezinbesteko bozgorailuak dira euskarazko ekoizpen akademikoa ikusgarri egiteko, komunitate zientifikoan legitimitatea irabazteko eta ezagutza euskal gizartearekin modu eskuragarrian partekatzeko. Horrelako plataformek ikerketa-lanak zabaltzeaz gain, euskaraz argitaratzeko aukera ematen dute, hizkuntza-normalizazioari lagunduz eta ikertzaile berrientzat erreferentziazko espazio bat eskainiz. Zorte handia da horrelako aldizkariak izatea, eta ezinbestekoa da haien jarraipena eta sendotzea babestea.
