"Garrantzitsua izan da guretzat Inhibizio Latentea distraktorerik eta argibide zehatzik erabili gabe neur dezakeen erreminta bat sortzea"
2025eko martxoaren 20a
"Arreta ez jartzearen ikaskuntza: inhibizio latentearen neurketa" ikerlanaren inguruko emaitzak jaso dituzte Uztaro aldizkarian Gabriel Rodríguez San Juanek (Torrelavega, 1975), Naiara Arriola Garicanok (Usurbil, 1979) eta Ixone Badiola Lekuek (Ondarru, 1974). UPV/EHUko Psikologia Fakultateko Oinarrizko Prozesu Psikologikoak eta hauen Garapena Saileko irakasleak eta doktoreak. Haiekin izan gara.
Inhibizio latentearen mekanismoa izan duzue ikergai. Zer da inhibizio latentea?
Estimulu bat behin eta berriz ondoriorik gabe agertu ostean, haren ondorioei buruzko ikaskuntzaren adierazpenean atzerapena ematen denean gertatzen den fenomenoa da inhibizio latentea (IL). Fenomeno hau lehen aldiz 1959an Lubow eta Moorek deskribatu zuten baldintzapen pavloviarraren testuinguruan. Arretaren ikuspegitik, garrantzirik gabeko estimuluei jaramonik ez egiten ikasteko organismoek duten gaitasuna bezala ere defini daiteke. Hau da, ILak zer estimuluri erantzun behar zaion eta zeini ez hautatzen duen iragazki gisa jokatzen du. Prozesu hori ezinbestekoa da ingurunera egokitzeko, erantzun azkarragoa eta egokiagoa ematea ahalbidetzen baitu.
Gaiaren inguruko datuak eskuratzeko baliagarria izan daitekeen erreminta sortu nahi izan duzue.
Bai, ILa animalia-espezie askotan aurkitu izan da laborategietan prozedura esperimental desberdin askorekin, baina gizakietan efektu hau aurkitzea ez da hain erraza. IL efektua aurkitzeko animaliekin egiten diren ikerketetan egunak edo hilabeteak irauten duten esperimentuak diseinatzen dira, animaliak estimuluetara denbora luzean aurreazalduta. Baina gizakiekin hori egitea ez da erosoa, eta horretarako ILa neurtzen duten maskaratze-atazak eta distraktoreak erabili izan dituzte, eta gaiaren literaturan gizakietan aurkitu izan diren ILa neurtzeko tresnek benetako ILa ez dutela neurtzen eztabaidatu izan da. Hori dela eta, garrantzitsua izan da guretzat ILa benetan neurtzen ari garela ziurtatzeko, eta azalpen teoriko alternatiboak saihesteko, maskaratze edo distraktorerik eta argibide zehatzik erabili gabe neur dezakeen erreminta bat sortzea.
Bideojokoa erabili duzue horretarako.
Hori da, gure ikerketa-taldeko buruak, Gabriel Rodríguezek, hainbat prozedura egin eta argitaratu izan ditu ikaskuntzako eta arretako fenomeno desberdinak neurtzeko, eta azkenaldian prozedura horiek bideojoko formatuan diseinatu ditu. Horrek hainbat abantaila ekarri ditu, batetik datuak jasotzeko prozedura errazten du datuak zuzenean erregistratuta geratzen direlako, eta bestetik, arretan eta ikaskuntzan motibazioaren parte-hartzea beharrezkoa delako. Prozedura bideojoko formatuan egiteak ataza parte-hartzaileentzat erakargarriagoa izatea egiten du.
Nortzuk izan dira parte-hartzaileak?
Parte-hartzaileak, psikologian egiten diren ikerketa gehienetan bezala, Psikologiako Graduko ikasleak izan ziren.
Zein izan da prozedura?
Bideojokoan entrenatzen ari zen beisbol-bateatzaile baten rola hartzen zuen parte-hartzaileak. Bateaz jotzeko, tekla bakarra sakatu behar zen. Entrenamenduan jaurtitzen zizkioten pilotak oso azkar jaurtitzen ziren. Horregatik, jokalariak bateatze-erantzuna ematen bazuen pilota ikusten zuen momentuan, inoiz ez zuen lortzen pilota bateatzea. Bateaz pilota jotzea lortu ahal izateko, pilotaren agerpena adierazten zuen entzunezko gako bat kontuan hartu behar zuen parte-hartzaileak. Entzun-gako hori txakur baten zaunkaren soinua zen eta pilota agertu baino 4 segundo-hamarren lehenago agertzen zen. Jokalariak zaunka pilota agertzearekin asoziatzen bazuen, bere erantzuna ematen has zitekeen, eta pilota bateaz jotzea lortu. Bateatze-saiakera guztiak erregistratu ziren, pilotari zuzen emandakoak eta ez emandakoak. Entrenamenduan zehar zaunkaren soinuaren eta pilotaren agerpenaren arteko asoziazioa indartzen zen heinean erantzun zuzenen kopurua handitzea eta erantzun okerrena murriztea espero zen.
Esperimentuko bi taldeak (IL taldea eta kontrol-taldea) beisbol-zelaiaren testuinguruarekin familiarizatu ziren. Fase labur horretan, parte-hartzaileek espazio horren inguruko zarata entzun ahal izan zuten: autoen zarata, txoriak kantatzen eta urruneko ahotsak. Bi taldeen arteko ezberdintasuna hau izan zen: IL taldeko partaideek inguruko beste zaratez gain txakur-zaunken 10 aurkezpen (xede-estimulua) ere jaso zituztela, eta kontrol-taldeko parte-hartzaileek, aldiz, ez. Entrenamendua hastean, hau da, pilota bateaz jotzea eskatzen zaienean, xede-estimuluaren aurreazalpenak (zaunka) asoziazioaren eskuratzea edo/eta agerpenaren atzerapena eragiten badu (inhibizio latentearen efektua), erantzun zuzenak (pilota bateaz jotzea) mantsoago garatuko direla espero zen, eta erantzun okerrak (bateatzea pilotari ematea lortu gabe), aldiz, gutxituko zirela aurreazalpena jaso duen talde horretan, kontrol-taldearekin alderatuta.
Zer erakutsi dute emaitzek?
IL taldekoek (lehen fasean, entrenamenduan, zaunkara aurreazalduta egon ziren parte-hartzaileak) proban pilota bateatu behar zutenean (zaunkarekin batera) erantzun zuzen gutxiago eta erantzun oker gehiago eman zituen kontrol-taldeak baino (zaunka lehen aldiz proba-fasean jaso zutenak). Hau da, IL taldekoek kontrol-taldeko partaideek baino motelago ezarri zuten zaunka-pilota asoziazioa, hau da, ILaren efektu bat garbia.
Zein da hurrengo urratsa?
Gabriel Rodríguezek diseinatutako tresna honek ILaren neurketan maila ezberdinak identifikatzea ahalbidetzen du, horrela, efektu honen neurketan egon daitezkeen banakako ezberdintasunak patroi kognitibo ezberdinekin lotu ahal ditugu. ILaren tarte diferentzialak, hau da, efektuaren barruan maila desberdinak bereizten lagunduko digun indize bat jasotzea ahalbideratzen du. IL maila ezberdinak parte-hartzaileen arreta-mailaren indizetzat har daitezke, eta horrek aldagai honi buruzko zehaztasuna gehitzen du. Horrela, ILaren urritasuna den banakako ezberdintasuna identifikatzen laguntzen digu tresna honek. ILaren banakako desberdintasunek sormenaren eta garrantzirik gabeko estimuluenganako arretaren markatzaile gisa nola joka dezaketen sakontzen jarraitzea izango da gure hurrengo urratsa.
Uztaro aldizkarian argitaratu dituzue ikerketaren emaitzak. Garrantzitsuak dira horrelako plataformak?
Bai, Uztaron argitaratzea erabaki genuen lan hau, Ixone Badiolaren tesiaren atal bat delako, eta tesia euskaraz egin zenez plataforma egokia iruditzen zitzaigun haren lanaren emaitzak argitaratzeko. Gainera, lan hau burutu dugun ikertzaileok irakasleak ere bagara, eta euskal produkzio zientifikoa izateak terminologia zuzenak sortzea ahalbidetzen digu gure arlo akademikoan. Adibidez, inhibizio latentea terminoa hasiera batean ezkutuko inhibizioa bezala itzultzen zen, baina gure ustez ez zen terminoaren esentzia semantikoki jasotzen, eta gainera itzulpen horrek haren ezagutza unibertsala oztopatzen zuen (adibidez, asko aldatzen zelako bere jatorritik “latent inhibition”). Hori dela eta, Uztaro bezalako plataformek duten garrantzia azpimarratuko nuke, euskal ikertzaileoi ahalbidetzen digutelako euskarazko produkzio zientifikoak eta akademikoak argitaratzea, euskararen presentzia sendotuz zientzia eta ezagutzaren garapenean.