Bakarne Altonaga: “Atzera begiratze horrek aukera eskaintzen du generoaren ikuspegirik queer-ena ikustarazteko”

“Generoaren historia: irakaskuntza tresna” bezala lantzeko ikastaroa ere izan da UEUren Eibarko ikastaroen barruan. Bakarne Altonaga Begoña UEUkide, Historia Garaikidean doktorea (UPV/EHU) eta generoaren historiaren alorreko ikerlariarekin eta Eider de Dios Fernandez Historia Garaikidean doktore (UPV/EHU) eta generoaren historiaren eta ahozko historiaren eremuko ikerlariarekin hitz egin dugu.

Genero ikuspegia ikasgai bat baino gehiago ikuspegi bat dela erakustea da ikastaroaren helburua. Zerk eraman zaituzte horretara?
Bakarne Altonaga: Deformazio profesionala da beharbada. Guk generoaren historiaren alorrean jardun dugu azken urteetan. Zentzu horretan gure alorra da. Gure ikerketa alorra da. Gure bizitza alorra da. Eta sinesten dugu behar beharrezkoa dela bere ekarpena kontuan hartzea giza zientzietan, hezkuntzan...

Eider De Dios: Ados nago Bakarnek esan duenarekin. Baina hau guztia hasi zen Gorkak [Gorka Etxebarria UEUko historia sailburua] esan zigulako, “zergatik ez duzue hau antolatzen?”. Genero ikuspuntua oso garrantzitsua dela uste dut eta gustatuko litzaidake hori esparru guztietara ailegatzea.

Zein hutsune ikusten dituzue hezkuntzan?
B.A: Hutsune desberdinak daude. Alde batetik materialena, bai generoaren alderditik bai euskararen alderditik. Beste bat da, eta nik uste dut ikasleekin ikusi dugula, nahiz eta materialak egon, badagoela arazo bat ikuskerekin, mentalitateekin. Hori beste arazo bat da. Errazagoa da dinamikak, materialak eta jarduerak sortzea, benetako mentalitate aldaketa bat sortzea baino. Zentzu horretan gabezia baino da gauden gizarte ereduan gaudela oraindik.

E.D: Bai, gabeziak ezberdinak dira. Adibidez bigarren hezkuntzan hasi dira emakumeen gainean hitz egiten, baina.... Erromatarren inperioa, adibidez. Azaltzen dute erromatarren inperioa eta gero zati txiki bat emakumeak erromatar inperioan. Alde batetik, bai, ikusgarritasuna lortu dute, baina beste aldetik, zer gertatzen da? Emakumeak ez ziren erromatarren inperioaren barnean egon? Berezitasun hori ez dakit positiboa den, guztiz positiboa den ala ez. Azken finean ikusten da nola generoa badabilen hortik, eta betaurreko moreei buruz entzuten dugu, baina gero ez dago benetan gizartean hain sartuta. Eta unibertsitatean, adibidez, hitz egin dugu horri buruz, ez dago genero historiako ikasgai bat. Badago master bat hemen UPV/EHUn. Palentzian uste dut badagoela, baina gabezia hori dago.

B.A: Eskaintza ez da oso handia.

E.D: Eta zuk irakasle gisa nahi baduzu hori eskaini azken batean egingo duzu zure ikasgaian. Ez dago txarto hori egitea. Guztiz ados nago, baina zure aldetik atera behar da.

B.A: Egia da badagoela tentsio hori gure aldetik. Ikusarazi nahi duzunean gai jakin batean emakumeen ekarpena, baina aldi berean txertatu nahi duzunean genero ikuspegia. Jakinda ikusgarritasuna baino zerbait gehiago dela.

Emakumeen historiatik Generoaren historiara. Zein izan da garapena? Non gaude?
B.A: Nik uste ikuspegi uztargarriak direla, uztargarriak izan behar dutela. Eta bata ez dela bestea baino hobea. Bakoitzak ditu bere bereizgarritasunak. Ondo egiten badira, ondo daude. Nik uste dut benetan interesgarriena bateragarritasun on bat bilatzea. Badaude ikerketa batzuk emakumeen historia baino gehiago generoaren historian zentratzen direnak. Baina nik uste dut posible dela ondo uztartzea. Eta egoeraren aldetik, bigarren hezkuntza mailan nik uste dut oraindik gabezia handiak daudela. Emakumeen historiaren txertaketa on bat egitea errazagoa iruditzen zait. Generoaren ikuspegiak agian badaukalako elaborazio teoriko konplexuago bat. Eta agian zailagoa egiten da.

E.D: Ondo egiten baduzu bateragarriak dira. Nik uste orain arte emakumeen historia egin dudala genero ikuspuntuarekin. Maskulinitatearen ikasketa edo azterketekin hasiko naiz, baina genero ikuspuntutik eginda. Gizonen historia, baina ez hainbeste maskulinitatea aldetik eginda. Beste begirada bat da generoa.

B.A: Interesgunea gehiago genero harremanetan. Edo generoak zelako gaitasuna daukan gainerako egitura politikoak eta transformatzeko, edo determinatzeko.

E.D: Botere harremanak direla ikusteko. Eta pribatutasuna eta publikotasunaren arteko harresi hori apurtzeko eta ikusteko horma hori ez dela inoiz existitu.

B.A: Bai. Oso erabilgarria da; niretzat interesgarriena da aukera eskaintzen duela gainerako diziplina guztietan era zeharkakoan txertatzeko.

E.D: Eta gainera generoa oso kategoria aztertzailea edo kritikoa dela. Bere mugak ditu, baina ia guztia aztertu dezakezu genero begiradarekin. Begirada kritiko bat eskainiko dizu azken finean.

Diziplinartekotasuna aipatu duzue eta ikastaroan ere hainbat diziplinatatik aztertuko duzue gaia. Zeintzuetatik?
E.D: Gehienak historialariak gara. Bakarneren kasuan filosofia egin zuen, eta doktoretza historia garaikidean egiten ari da. Arte ederretako irakaslea ere badugu. Positiboa da beti diziplinartekotasuna. Nire kasuan eta Laurarenean [Laura Cruz] baita, historialariak gara, baina antropologiako tresneria erabiltzen dugu. Ahozko historia adibidez. Azken finean ona da beste sailetan egiten diren gauzak ezagutzea eta ikastaro honetan gura genuena hori zen, arkeologiako norbait egotea eta arkeologia queer-en inguruan mintzatzea, adibidez. Eta bestelako ikuspuntu ezberdinak azaltzea.

B.A: Beharbada aitortu behar dugu ez dugula ortodoxia diziplinarretan sinesten. Eta zentzu horretan ere historiari buruzko lanak egiten ditugunean, generoaren ikuspegitik, gure metodoak edo epistemologiak badauka zerikusi handia ikasketa kulturalekin. Ez da bakarrik ikuspuntu ezberdinak erabiltzea baizik eta era askotako iturrien balioa aitortzea. Iturri desberdin askoren arteko ikerketak egitea edo duten balioa erakustea. Eta zentzu horretan uste dugu beti dela aberasgarria.

E.D: Bai gure asmoa hori zen. Ahalik eta iturri gehien azaltzea. Ahozko memoria, ahozko historia, egunkariak, filmak, arkeologia...

B.A: Eta eskuizkribuak-eta, oso tipikoak direnak, ere bai.

E.D: Eta saiatu gara, ez dakit lortu dugun ala ez, iturri horien erabilera azaltzen bigarren hezkuntzarako. Azken finean iragarki batekin generoaren irakurketa egin dezakezu.

Aipatu dituzuen feminitatea eta maskulinitate irudiak deseraikitzea ere bada ikastaroaren helburua. Hori nola landu ere aztertu duzue?
B.A: Nik uste dut garrantzitsua dela, generoaren historiatik gatozenez, erakustea feminitate eta maskulinitate irudikapenak azken batean historikoak direla. Eta nik uste dut historiak eskaintzen duen gauzarik positiboena zentzu horretan hori dela. Atzera begiratze horrek aukera eskaintzen du generoaren ikuspegirik queer-ena ikustarazteko. Banatu behar dugu feminitatea emakume baten gorputz biologikotik eta maskulinitatea gizon baten gorputz biologikotik. Historiak hori egiteko aukera paregabea ematen du.

E.D: Niri gustatzen zait bolumenaren metafora. Musika katean marratxo bat ikusten da eta feminitate eta maskulinitatea pentsatzen dugu bakoitza punta batean dagoela, baina bolumena mugitzen duzu eta marra ez da inoiz %100 feminitatea edo %100 maskulinitatea.

B.A: Eta gero generoak daukan beste gauza positibo bat da kategoria horietan sartzen ez diren genero eraikuntzak eta sexualitateak eta bestelako gorputz esperientziak ere ikertzeko eta erakusteko aukera ematen duela. Ematen du gaitasuna hain bitarra den egitura edo arkitektura hori zalantzan jartzeko. Eta historia da hori guztia ikustarazteko material enpiriko oso ona.

Ikastaroan izena eman duten emakume eta gizon kopuruari begiratuta. Oraindik ere zailagoa da era honetako ikastaroetara gizonezkoak erakartzea?
B.A: Nik uste dut generoaren diskurtsoak oraindik emakumeak interpelatzen dituela gehiago edo sentitzen direla gehiago interpelatuak. Baina hori aldatzen ari da.

E.D: Egia da etortzen direnek genero ikuspuntua dutela, edo feministak direla edo sentsibilitate handia dutela. Gutxi, baina kalitatezkoak.